แพทย์แผนจีนกับการประเมินสุขภาพแบบ Low tech แต่ High touch ด้วยข้อจำกัดทางประวัติศาสตร์ ความรู้ และการพัฒนาการทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี การแพทย์แผนจีนเป็นภูมิปัญญาของมนุษยชาติที่ได้จากการสั่งสมประสบการณ์มาอย่างยาวนาน ใช้การสังเกตโดยอาศัยประสาทรับความรู้สึกทั้ง 5 คือ ตาใช้มองดู หูใช้ฟัง จมูกใช้ดม ผิวหนังใช้สัมผัส ลิ้นใช้รับรส ปากใช้ถาม แล้วจึงรวบรวมข้อมูลทั้งหมดมาประเมิน วิเคราะห์ แยกแยะความผิดปกติของสมดุลอวัยวะภายใน การไหลเวียนเลือดและพลังที่สะท้อนให้เห็นจากภายนอก นำไปสู่การป้องกันและรักษาโรค
แพทย์แผนจีนมีเทคนิคการมอง (สังเกต) จากสิ่งที่ปรากฏภายนอกแบบง่ายๆ ดังนี้
1. ดวงตาทั้งคู่มีประกาย มีชีวิตชีวา
– ตาขาว สะท้อนอวัยวะปอด
– ตาดำ สะท้อนอวัยวะตับ
– รูม่านตา สะท้อนอวัยวะไต
– หนังตา สะท้อนอวัยวะม้าม
– เส้นเลือดฝอยที่ตาขาว สะท้อนอวัยะหัวใจ
ความสมบูรณ์ของอวัยวะภายในจึงสามารถมองได้จากความมีชีวิตชีวา ประกายที่เปล่งจากดวงตา
2. ใบหน้ามีสีเลือดฝาด มีน้ำมีนวล
ใบหน้าเป็นตำแหน่งที่มีการไหลเวียนของเลือดและพลัง ความสมบูรณ์ของเลือดและพลังจึงสามารถมองได้จากสีเลือดและความมีน้ำมีนวลบนใบหน้า
3. เสียงพูดมีพลัง มีความใสกังวาน
เสียงเป็นสิ่งบอกถึงพลังของปอดและความมีพลังของร่างกายโดยรวม
4. การหายใจลึก ไม่ติดขัดและสม่ำเสมอ
การหายใจที่สม่ำเสมอ ไม่เร็วไม่ช้า หายใจได้ลึก ไม่ติดขัด สะท้อนการทำงานที่ดีของปอด หัวใจ ตับและไต
5. ฟันแข็งแรง ไม่มีโรคในช่องปาก
ความแข็งแรงคงทนของฟันขึ้นกับสารจิงของไต หากสารจิงของไตไม่สมบูรณ์ฟันจะไม่แข็งแรง
6. เส้นผมนุ่มมีน้ำมีนวล
ความสมบูรณ์ของไตแสดงออกที่เส้นผม คนที่ไตอ่อนแอและเลือดพร่อง จึงสะท้อนออกมาให้เห็นถึงเส้นผมที่แห้งเปราะ ผมร่วง ผมบาง
7. เอวและเข่ายืดหยุ่นคล่องตัว
– เอวเป็นที่ตั้งของไต ถ้าไตพร่อง เอวจะเมื่อยอ่อนล้า
– เข่าเป็นที่รวมของเส้นเอ็น ตับกำกับเส้นเอ็น หากเลือดของตับไม่พอ เอ็นจะไม่แข็งแรง
8. รูปร่างสมส่วน ไม่อ้วนไม่ผอมจนเกินไป
– คนอ้วน บ่งบอกภาวะชี่พร่อง มีเสมหะความชื้น
– คนผอม บ่งบอกภาวะยินพร่อง มีไฟในร่างกายมากเกินไป
9. ความจำดี
คนที่ความจำดีเยี่ยมบอกถึงความสมบูรณ์ของไตและสารจิงของไขกระดูก
10. มีความสงบทางอารมณ์
– โกรธมากเกินไปทำลายตับ
– ดีใจมากเกินไปทำลายหัวใจ
– กังวลมากเกินไปทำลายม้าม
– เศร้าเสียใจมากเกินไปทำลายปอด
– ตกใจกลัวมากเกินไปทำลายไต